تاملی بر فرصت‌های استفاده از توان تولید و بازارهای ایران
به گفته معاون برنامه‌ریزی و نظارت بر منابع هیدروکربوری وزارت نفت:” به طور کلی ما در صنعت نیاز به ۲۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری داریم. در صنعت نفت سالانه به طور متوسط نیاز به سرمایه‌گذاری ۵۰ میلیارد دلاری وجود دارد”[۱]
در همین رابطه مدیرعامل انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران (استصنا) گفته است:”در سال گذشته در زمینه تجهیزات نفتی نیمی از توان تولید‌کنندگان داخلی به استفاده گرفته نشده و تنها ۳۰ درصد از نیازهای تجهیزاتی پروژه‌ها به واسطه تولید‌کنندگان داخلی تأمین شده است”[۲].
همچنین بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی[۳] از سال ۸۴ تا ۸۸ حدود ۳ میلیارد دلار صرف واردات تجهیزات مخابراتی (به غیر از گوشی تلفن همراه) به داخل کشور شده است که این عدد جدای از درآمد شرکت‌های خارجی و خصوصاً برای انجام پروژه‌هاست.
در زمینه پیش‌بینی تقاضاهای برون‌شهری ناوگان حمل‌ونقل ریلی تا پایان برنامه پنجم توسعه برای خرید حدود ۷۰۰۰۰ دستگاه انواع واگن و لوکوموتیو، اعتباری بالغ بر ۱۳۳۳۹۴ میلیارد ریال می‌طلبد و در زمینه درون‌شهری نیز حدود ۱۰هزار مورد نیاز است که حجم مالی مورد نیاز این ناوگان نیز بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار خواهد شد.[۴]
در حوزه تجهیزات پزشکی به گفته مدیرکل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت: “از بازار حدود ۹۰۰ میلیون دلاری تجهیزات پزشکی کشور، ۱۰ درصد در اختیار کالاهای چینی، ۳۰درصد ایرانی و ۶۰ درصد غربی است”[۵]
این مثال‌ها تنها بخشی از بازار بزرگ کشور است که سالیانه بخش اعظم نیازهای آن در سایه نبود قواعد و سیاست‌های کارآمد در داخل کشور توسط کالا و تجهیزات خارجی تأمین می‌شود. از یک نگاه حداقلی و تهدید محور به این مسئله تبعات زیر بر این امر مترتب است:
۱- خارج شدن میزان زیادی ارز کشور به دلیل خریدهای خارجی
۲- قرار گرفتن در هدف تحریم‌ها به دلیل نیاز شدید کشور به خارج
۳- بالا رفتن احتمال خرابکاری و ایجاد مشکلات امنیتی برای کشور
اما از آن مهم تر اگر با نگاه فرصت محور به این بازارها بنگریم این بازارها فرصت‌های بزرگی را می‌توانند برای کشور ایجاد کنند:
۱- این بازارهای بزرگ که عمدتاً نیز در دست دولت است و یا دولت به لحاظ جایگاه حاکمیتی می‌تواند برای آن‌ها تعیین تکلیف کند، می‌تواند سکوی پرتاب بسیار خوبی به بازارهای جهانی باشد. شرکت‌های قدرتمند کنونی کشورهای پیشرفته نیز در دوره‌ای توسط دولت‌های خود مورد حمایت قرارگرفته و دولت برای آن‌ها بازار ایجاد کرده و کالاهای آن‌ها را خریده است که به اینجا رسیده‌اند.
۲- همچنین این بازار فرصت بسیار مناسبی برای یادگیری فناورانه است و بدون داشتن یک بازار مناسب تضمین‌شده (البته برای مدت زمان محدود) نمی‌توان به توسعه فناوری فکر کرد. خرید از داخل تجهیزات باعث می‌شود توان طراحی و نوآوری در شرکت‌های داخلی بالا رفته و اصولاً تحقیق و توسعه برای آن‌ها به صرفه شود.
۳- بخش زیادی از دانشجویان و قشر تحصیل‌کرده کشور به دلیل عدم استفاده از ظرفیت‌های داخلی بیکار هستند که این بازارها فرصت بزرگی برای اشتغال‌زایی هستند. به عنوان مثال سهم دانشجویان رشته‌های برق و کامپیوتر از کل دانشجویان فنی و مهندسی در دوره کاردانی حدود ۵۵، کارشناسی ۴۵ درصد، کارشناسی ارشد ۲۸ درصد و دکتری ۲۷ درصد است که حجم بسیار بالایی بوده و عمده نخبگان کشور نیز در همین رشته‌ها هستند از سوی دیگر بخش زیادی از بازارهایی که در بالا مثال زده شد به شدت نیازمند این نیروی انسانی هستند اما به دلیل عدم تأمین نیازهای کشور از داخل تولید کشور نیز نمی‌توان این دانشجویان را به خدمت بگیرد.
۴- ورود به این حوزه نه تنها می‌تواند از آسیب‌پذیری و وابستگی کشور بکاهد بلکه می‌توان اقتصاد کشورهای دیگر و خصوصاً کشورهای منطقه را نیز وابسته خود کرده و اقتدار کشور را در حوزه سیاست و امنیت و خصوصاً اقتصاد افزایش دهد.
در یادداشت‌های بعدی بحث خواهیم کرد که به چه دلایلی این بازارها در حال حاضر از دست صنعتگران داخلی خارج شده و به خارجی‌ها سپرده می‌شود.
[۱] تهران امروز، دوشنبه ۲۳ آبان ماه ۱۳۹۰
[۲] خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)،سرویس اقتصادی و انرژی، شنبه ۲۶ فروردین ۱۳۹۱
[۳] گزارش بررسی وضعیت صنعت تجهیزات مخابرات ایران، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات ارتباطات و فناوری های نوین، اردیبهشت ۹۰
[۴] گزارش بررسی وضعیت صنعت حمل و نقل ریلی کشور، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات انرژی و صنعت و معدن، خرداد ۸۹
[۵] خبرگزاری فارس، حوزه بهداشت و درمان، ۱۶/۲/۹۱
