قلمی بر بهره وری
«باسمه تعالی»
بهره وری
تاریخچه:
واژه بهره وری ترجمه اصطلاحی کلمه لاتین (PRODUCTIVITY) به معنی باروری و سودمندی و استعداد تولیدی می باشد. اولین بار این واژه در مقاله ای از کوییزنی در سال 1766 در حدود 240 سال پیش بکار برده شد و 70 سال بعد از آن در سال 1833 میلادی فردی بنام لیتره بهره وری را قدرت تولید تعریف کرد.
تعریف:
بهره وری معیار ارزیابی عملکرد فعالیت ها و نظامهاست که با نسبت مطلوبیتهای حاصله (ستانده ها) بر منابع و آنچه که برای آن صرف شده است (داده ها) نشان داده می شود. یعنی (نسبت دریافت به بازده ) را بهره وری می گویند. به عنوان مثال، در یک کارگاه تولیدی بهره وری چیزی جز نسبت ریاضی بین میزان تولید و میزان منابع مصرف شده، در جریان تولید نیست.
ما در بهره وری در پی آن نیستیم که مصرف را پایین بیاوریم یا ساعت کار را تقلیل دهیم بلکه می خواهیم با همان مقدار امکانات ثابت بهره را به چند برابر افزایش دهیم مثلا با 2 ساعت مطالعه در روز 30 صفحه از کتاب خوانده می شود و میانگین درک مطلب 60% می باشد اگر ما بتوانیم با صرف همان 2 ساعت و مطالعه 30 صفحه کتاب میانگین درک و بهره مطالعه را به 80 % برسانیم ما به بهره وری رسیدیم. مثال دیگر: بهره وری در زمین کشاورزی است اگر با بکارگیری بذر و روش های بهتر در شخم زمین و افزایش میزان حاصلخیزی ،میزان برداشت از یک هکتار زمین شخص از 200 کیلوگرم به 300 کیلوگرم افزایش پیدا کند بهره وری آن زمین در مفهوم کشاورزی 50% افزایش داشته است.
البته تعریف فوق را می توان به نحو بهتری بهبود بخشید و آن این است که بگوییم بهره وری یعنی توانایی تولید ارزش.
در تعریف انتخاب شده برای بهره وری بسته به زمینه مورداستفاده ،مفهوم ارزش مصادیق مختلفی خواهد داشت به عنوان مثال در یک شرکت بازرگانی ارزش در سود ارزش افزوده و .... متبلور می گردد ، در صورتی که در یک نهاد دارای رسالت های اجتماعی دستیابی به اهداف اجتماعی ارزش تلقی می شود.
بهره وری دارای دو مؤلفه اصلی است که عبارتند از کارایی و اثربخشی. در یک تعریف ساده اثربخشی میزان دسترسی به هدفهای از پیش تعیین شده در هر سازمان است و کارایی به اجرای درست کارها در سازمان مربوط می شود.
اثربخشی + کارایی = بهره وری
اما از نظر عملیاتی شاخصهای بهره وری به دو دسته شاخصهای بهره وری جزیی[1] و شاخصهای بهره وری کل عوامل تولید[2] تقسیم می شوند. در شاخصهای بهره وری جزئی ارتباط ستاده با یک نهاده مورد توجه قرار می گیرد و بر همین اساس اندازه گیری بهره وری به مفهوم متوسط تولید در ازاء یک واحد نهاده مورد نظر می باشد. متداولترین شاخصهای بهره وری جزیی عبارتند از: بهره وری نیروی کار، بهره وری سرمایه و بهره وری انرژی. به عنوان نمونه بهره وری نیروی کار و سرمایه به ترتیب از روابط زیر محاسبه می شوند:
Vt/Kt = بهره وری سرمایه Vt/Lt = بهره وری نیروی کار
که در روابط فوق Vt ارزش افزوده واقعی، Kt ارزش موجودی سرمایه به قیمت ثابت و Lt تعداد نیروی کار می باشد. اما هنگامی که مجموعه محصول تولید شده در مقابل مجموعه نهاده ها یا داده ها سنجیده شود، بهره وری کل عوامل تولید حاصل می شود.
مدیریت بهبود بهره وری:
بهبود بهره وری و مدیریت آن امری است که به صورت تصادفی و بدون برنامه ریزی اتفاق نمی افتد و نیازمند توجه ویژه و اتخاد رویکردها و ابزارهای خاص می باشد. در جهان علی رغم تفاوت های موجود در ابزارها و روش ها ی مورد استفاده برای مدیریت بهبود بهره وری همه آنها دارای چهارچوب عمومی مشابه می باشند که این چهارچوب به چرخه MEPIمعروف است:
