جامعه شناسی اسلامی
آیا می‌توانیم جامعه‌شناسی اسلامی داشته باشیم؟
جامعه بعد اجتماعی انسان و امور و زندگی اجتماعی به صورت مستقل و صریح برای نخستین بار از سوی پیامبران الهی و در قالب دین مورد توجه قرار گرفته است قران مجید با صراحت کامل از این امر سخن گفته و شواهد تاریخی نیز ان را تصدیق می کند.
توجه همه جانبه ، عمیق و واقع بینانه اسلام به جامعه و امور و[2] مسایل اجتماعی نیز اگر نگوییم امری بی نظیر است بدون شک موضوعی کم نظیر در تاریخ بشریت به شمار می رود.
دعوت به مطالعه جوامع بیان سنتهای الهی اجتماعی پرداختن به تاریخ جوامع اهمیت دادن به زندگی در جامعه دعوت به وحدت و یکپارچگی وضع قوانین اجتماعی و مسایلی از این قبیل که در قران و روایات باکمال صراحت و به تفصیل مطرح گردیده است نشانه های گویایی براین امر تواند بود اهمیت فراوانی که اسلام برای جامعه وو امور اجتماعی قایل شده تا حدی است که علامه طباطبایی می فرماید: بدون شک اسلام تنها دینی ست که اجتماع و زندگی اجتماعی را اساس تعلیمات خویش قرار داده و روح جامعه را تا اخرین حد ممکن در احکام و معارف خویش نفود می دهد اسلام به قدری به اجتماع اهمیت می دهد که نظیری برای ان یافت نشده و نخواهد شد. [3]
محتوای جامعه‌شناسی اسلامی چیست؟
«با رواج علوم جدید و فلسفه های پوزیتویستی در مجامع علمی غربی از رونق مباحث متافیزیکی کاسته شد. تا انجا که پوزیتویستهای منطقی گزاره های دینی و متافیزیکی را فاقد هر گونه معنا و مفهومی اعلام کردند. اما جامعه انسانی همانطور که جامعه شناسان اولیه نظیر کنت و دورکیم و برخی از متاخران نظیر پارسنز که ارزش ها را در نظام اجتماعی دارای اهمیتی محوری می دانند، پدیده ای دینی است.»[4]
لذا اگر انسان بخواهد مطابق با نظام عالم تحلیلی را انجام دهد، باید اولاً بفهمد از کجا آمده است ثانیاً به کجا می‌رود و وظیفه او در این عالم چیست؟[5]
طبعا هر جامعه از مجموعه انسانهایی تشکیل شده است. و یکی از مهمترین اهداف علم جامعه شناسی تسهیل روابط انسانها برای رسیدن به اهداف شان می باشد. پس یکی از مهمترین مبنای جامعه شناسی اهداف انسانها قرار می گیرد. و این دقیقا نقطه عطف میان جامعه شناسی اسلامی با سایر جامعه شناسی هاست. مکاتب و ادیانی که یک تفسیر مادی از عالم و سرنوشت انسان می کنند، نوع شناخت جامعه و اهدافشان هم تحت تاثیر قرار می گیرد.
«برای انسان جوامع غیر اسلامی تنها شرق و غرب معنا دارد و شمال و جنوب برای آنها بی‌معناست به بیان دیگر اینها دوحد دارند و نه چهار حد؛ آن دو حد هم به تعبیر امیرالمؤمنینسلام الله علیه برای آنها نثیل و معتلف است[6] یعنی تنها خوردن و خالی کردن برای آنها مطرح است.»[7]
با این مقدمه می توان گفت: آنچه که باید محتوای جامعه شناسی اسلامی باشد باید برمبنای عبارت مذکور باشد. یعنی نوعی از شناخت که در ان تمام ویژگی های فطری انسانها در نظر گرفته شود. و به عبارت دیگر مبنع معرفتی، دین خدا باشد و مبانی جامعه شناسی قران، مبانی آن شناخت باشد. و می توان با مفاهیمی نظیر: اتحاد، اعتصام، داعیه جهانی اسلام، رابطه با سایر ملل، خسران و طغیان، سعادت و جاودانگی، ولایت و سرپرستی و ... به ان پرداخت.
اهداف جامعه‌شناسی اسلامی چیست؟
به نظر می رسد برای پاسخ به این سوال ابتدا باید به چرایی تشکیل حکومت و جامعه اسلامی اشاره کرد؟
«ایا هدف از تشکیل جامعه اسلامی این است که در ان جامعه زمینه برای رشد و به کمال رسیدن یک فرد فراهم گردد؟ پاسخ این سوال منفی است.« الخاتم من ختم مراتب باسرها». اگر که به سعادت رسیدن فرد مورد نظر باشد که با امدن پیامبر اسلام این هدف محقق گردید پس منظور فرد نیست. بلکه تلاش همه انبیا و همه ائمه این بوده که همه مردم به سعادت برسند و در حقیقت جامعه را به کمال برسانند.
این قضیه آنقدر مهم می شود که حتی از جان امام حسین(علیه السلام) هم فراتر می رود. یعنی امام برای اینکه جامعه به شکوفایی برسد، دست به قیام می زند»[8]
پس هدف از تشکیل جامعه اسلامی به کمال رسیدن جمعی است. و علم جامعه شناسی باید برمبنای این هدف به شناخت جامعه و شناسایی سنن و قوانین بپردازد. و بر اساس این هدف باید به تسهیل و تغییر روابط بپردازد.
پس شاید مهمترین هدف آن شناسایی راهکارهای عملیاتی بر اساس قران کریم برای رساندن جامعه اسلامی به مرز شکوفایی، باشد.
[3] - درامدی برجامعه شناسی اسلامی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه ص 17
[4] - کتاب تاریخچه جامعه شناسی(درامدی به جامعه شناسی اسلامی)، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، ص 60
[5] - رحم الله امرئ علم من این و فی این و الی این
[6] - اشاره به خطبه شقشقیه که حضرت در آن فرمودند:بین نثیله و معتلف
[7] - رسالت جامعه اسلامی در پرتو نهضت حسینی، سخنرانی ایه الله جوادی املی، با اندکی تصرف
[8] - نقش بصیرت در زمان فتنه، سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر سوزنجی
